1. Gelir Vergisi Stopajı Teşvikinin Amacı

5084 sayılı Kanunun amacı; bazı illerde vergi ve sigorta primi teşvikleri uygulamak, enerji desteği sağlamak ve yatırımlara bedelsiz arsa ve arazi temin etmek suretiyle yatırımları ve istihdam imkânlarını artırmaktır.

Bu kapsamda söz konusu Kanunun 3 üncü maddesinde yer alan gelir vergisi stopajı teşviki ile belirli bölgelerde ek istihdam sağlayan işverenlerin, bu istihdam nedeniyle hesaplanacak gelir vergisinin tamamının veya bir kısmının, kamu tarafından üstlenilmesi ve bu suretle istihdam üzerindeki yükün azaltılması amaçlanmıştır. Bu teşvik daha sonrada belirtileceği üzere, muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden gelir vergisinin kamu tarafından üstlenilecek tutarının terkin edilmesi suretiyle uygulanacaktır.

2. Gelir Vergisi Stopajı Teşvikinin Uygulanacağı İller

Gelir vergisi stopajı teşviki açısından kapsama Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığınca 2001 yılı için belirlenen fert başına GSYİH tutarları 1500 ABD Doları veya daha az olan iller girmektedir.

Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığınca 2001 yılı için belirlenen fert başına GSYİH tutarları dikkate alındığında kapsama aşağıdaki iller girmektedir.

2001 yılı sonrasında illerin fert başına GSYİH tutarları değişse de kapsamda bir değişiklik olmayacaktır.

3. Uygulamadan Yararlanacak Mükellefler

Gelir vergisi stopajı teşvikinden bir önceki bölümde belirtilen illerde;

- 1/10/2003 tarihinden sonra işe başlayan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri yarattıkları istihdam,

- 1/10/2003 tarihinden önce bölgede faaliyette bulunanlar yarattıkları ek istihdam,

ölçüsünde yararlanırlar.

Uygulamadan sadece gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olanlar yararlanacaktır. Dolayısıyla, gelir veya kurumlar vergisine tabi olmayanlar bu teşvikten yararlanamayacaktır.

Kamu kurum ve kuruluşlarına ait iktisadi işletmeler kurumlar vergisi mükellefi olması koşuluyla bu teşvikten yararlanacaktır.

Teşvikin uygulanmasında faaliyet konusu ile tam veya dar mükellefiyet esasında vergilendirilmenin bir önemi bulunmamaktadır.

2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ile 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu hükümlerine tâbi olan hizmet ve yapım işlerinin gerçekleştirilmesine yönelik faaliyetler ile ilgili olarak yaratılmış istihdam artışları nedeniyle gelir vergisi stopajı teşviki uygulanmayacaktır.

Bu kapsamda kamu kurum ve kuruluşlarınca 2886 ve 4734 sayılı Kanunlara göre ihalesi yapılan inşaat işleri (köprü, baraj, okul, kamu binası yapımı gibi) ile ulaşım, temizlik, güvenlik işleri gibi hizmet işleri teşvikten yararlanamayacaktır.

Devlet İhale Kanunu ile Kamu İhale Kanununa göre kamu kurum ve kuruluşlarınca ihalesi yapılan her türlü mal teslimi işlerinin gerçekleştirilmesine yönelik olarak Kanun kapsamına dahil illerde faaliyette bulunan işletmeler gerekli diğer koşulları sağlamaları halinde teşvikten yararlanabileceklerdir.

3.1. Yeni İşe Başlama Dolayısıyla Teşvikten Yararlanma

Bu Kanunun uygulaması bakımından yeni işe başlamaktan maksat, gelir veya kurumlar vergisi açısından ilk kez mükellefiyet tesisi veya kapsama dahil illerde yeni bir işyerinin kurulmasıdır.

Gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine ait olup 1/10/2003 tarihinden önce faaliyeti durdurulan işletmelerin, bu tarihten sonra yeniden faaliyete geçirilmesi yeni işe başlama olarak kabul edilmez. Bunlar bir sonraki bölümde açıklanacağı üzere yarattıkları istihdam artışı ölçüsünde teşvikten yararlanacaklardır.

3.2. Ek İstihdam Artışı Dolayısıyla Teşvikten Yararlanma

Söz konusu bölgelerde 1/10/2003 tarihinden önce işe başlayanlar, 1/10/2003 tarihinden önce verdikleri en son dört aylık sigorta prim bordrosunda bildirdikleri işçi sayısına ilave olarak yeni işe aldıkları işçiler için (yarattıkları ek istihdam ölçüsünde) teşvikten yararlanabilecektir.

01/10/2003 tarihinden önce verilen en son dört aylık sigorta prim bordosu 2003 yılına ilişkin Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarını içeren “II.Dönem” bordrosudur. Ek bir istihdam yaratılıp yaratılmadığının tespitinde, bu bordroda Ağustos ayı ile ilgili olarak beyan edilen işçi sayısı dikkate alınacaktır. İşçi çalıştırılmaması nedeniyle bordro verme zorunluluğu bulunmadığı için bordronun verilmemiş olması halinde o işyeri için işçi çalıştırılmadığı kabul edilecektir. İşe alınan işçilerin tamamı ek istihdam olarak teşvik kapsamında değerlendirilecektir.

İşçi çalıştırılmış olmasına rağmen “II. Dönem” bordrosunun verilmemiş olması veya bordronun 1/10/2003 tarihinden sonra verilmiş olması halinde, 1/10/2003 tarihinden önce usulüne uygun olarak verilmiş olan en son dönem bordrosu dikkate alınacaktır.

Bir sonraki bölümde belirtileceği üzere mevcut istihdamın kaydırılmasına yönelik işlemler, ek bir kapasite ve istihdam artışına neden olmayacağından, 5084 sayılı Kanunla getirilen teşviklerden yararlanılamayacaktır. Bu kapsamda Kanunun 6 ncı maddesi uygulaması dışında, kapsama dahil olan ve olmayan illerde bulunan işyerleri dolayısıyla birden fazla bordro verilmesi durumunda işçi sayısı olarak bu bordrolardaki işçi sayısının toplamı dikkate alınacaktır.

3.3.Teşvikten Yararlanamayacak İşlemler

5084 sayılı Kanunun amacı, ülke genelinde istihdamın artırılması ve bu istihdamın ekonomik gelişmişlik düzeyi düşük olan yörelerde gerçekleştirilmesi suretiyle ülkemizdeki bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarını azaltmaktır. Bu anlamda Kanun kapsamında olmayan bölgelerde var olan istihdamın Kanun kapsamındaki bölgelere veya kapsama dahil bölgelerde var olan istihdamın bölge içinde kaydırılmasına yönelik teşviklerden yararlanma amaçlı uygulamalar yeni işe başlama olarak kabul edilmeyecektir.

Bu kapsamda,

- Mevcut ve faaliyette bulunan işletmelerin devredilmesi, birleşmesi, bölünmesi veya nevi değiştirmesi,

- Mevcut bir işletmenin kapatılarak değişik bir ad veya unvan veya bir iş birimi olarak açılması,

- Yönetim ve kontrolü elinde bulunduracak şekilde doğrudan veya dolaylı ortaklık ilişkisi bulunan şirketler arasında istihdamın kaydırılması,

- Şahıs işletmelerinde işletme sahipliğinin değiştirilmesi,

gibi ek bir kapasite ve istihdam artışına neden olmayan işlemler sonucunda gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanılması mümkün bulunmamaktadır.

4. Fiilen Çalışma Zorunluluğu

Gelir vergisi stopajı teşviki sadece kapsama dahil illerde bulunan işyerlerinde fiilen çalıştırılan işçilerin ücretleri üzerinden hesaplanacak gelir vergisi açısından geçerlidir. Bu işyerlerine ilişkin bordrolarda gösterilmiş olsa dahi fiilen bu işyerlerinde çalışmayan işçiler açısından teşvikten yararlanmak mümkün değildir.

İzin, hastalık ve benzeri nedenlerle işyerinde bulunulmaması halleri fiilen çalışmama olarak kabul edilmez.

5. Uygulamanın Başlama ve Sona Erme Tarihleri

5084 sayılı Kanunun gelir vergisi stopajı teşvikini düzenleyen 3 üncü maddesi 1/3/2004 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir. Bu bağlamda, uygulama ilk olarak 1/9/2003 tarihinden sonra işe alınmış olanların 2004 yılının Mart ayı ücretleri üzerinden hesaplanacak gelir vergisi için geçerli olacaktır.

Teşvik 31/12/2008 tarihine kadar uygulanacaktır. Dolayısıyla en son uygulama, 2008 yılının Aralık ayı ücretleri üzerinden hesaplanacak gelir vergisi için geçerli olacaktır.

6. Sağlanan Teşvik Tutarının Belirlenmesi

Daha öncede belirtildiği üzere, yeni istihdam sağlayan işverenlerin, bu istihdam nedeniyle hesaplanacak gelir vergisinin tamamının veya bir kısmının, verecekleri muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden gelir vergisinden terkin edilmesi suretiyle istihdam üzerindeki yükün (istihdamın işverene maliyetinin) azaltılması amaçlanmıştır.

Terkin edilecek tutar, organize sanayi veya endüstri bölgelerinde kurulu iş yerleri için hesaplanan tutarın tamamı, diğer yerlerdeki işyerleri için ise hesaplanan gelir vergisi tutarının %80’i olacaktır.

Bununla beraber terkin edilecek tutara ilişkin bir üst sınırlamaya da yapılan düzenlemede yer verilmiştir. Buna göre terkin edilecek tutar, yeni işe alınan işçi sayısı ile asgari ücret üzerinden ödenmesi gereken verginin çarpımı sonucu bulunacak tutarın organize sanayi ve endüstri bölgelerindeki iş yerlerinde tamamını, diğer yerlerdeki iş yerlerinde ise % 80'ini aşamayacaktır. Bu işlem çalıştırılan işçi bazında değil uygulamadan yararlanabilen işçi sayısı dikkate alınarak toplu olarak yapılacaktır.

Örnek: Kapsama dahil bir ildeki organize sanayi bölgesinde bulunan işyerinde öteden beri faaliyette bulunan mükellef, 1/10/2003 tarihinden önce vermiş olduğu en son dört aylık sigorta prim bordrosunun son ayında 30 işçi istihdam ettiğini bildirmiştir. Mükellef 1/12/2003 tarihinden itibaren işletmesinde çalıştırdığı işçi sayısını 75’e çıkarmıştır. Yeni işe alınan işçilerden 2004 Mart ayı ücretleri üzerinden kesilmesi gereken gelir vergisi tutarı 2.950.000.000 TL dır.

Bu durumda, mükellefin yeni işe aldığı 45 işçi dolayısıyla muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden vergiden mahsup edilmek suretiyle terkin edilecek tutar olarak, yeni işe alınan işçilerin ücretleri üzerinden hesaplanan vergi tutarı ile yeni işe alınan işçi sayısının asgari ücret üzerinden hesaplanan vergi ile çarpılması sonucu bulunan tutardan düşük olanı olacaktır. Asgari ücret üzerinden hesaplanan vergi ile işçi sayısının çarpımı sonucu bulunan tutar (53.932.500 x 45=) 2.426.962.500 TL hesaplanan vergiden (2.950.000.000 TL) daha düşük olduğu için mahsup edilmek suretiyle terkin edilecek tutar 2.426.962.500 TL olacaktır.

Teşvikten yararlanılmaya başlanmasından sonra işçi çıkarılması nedeniyle toplam işçi sayısında azalma meydana gelirse, terkin edilecek vergi tutarının tespitinde kalan işçi sayısı dikkate alınacaktır. İşten çıkarılan işçinin kanun kapsamında olmayan eski işçiler olması halinde, terkin edilecek vergi tutarının hesaplanmasında Kanun kapsamında olan işçilerden hangisinin dikkate alınmayacağına mükellef serbestçe karar verebilecektir.

7. Teşvikin Uygulanması

5084 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde düzenlenmiş olan gelir vergisi stopajı teşvikinin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirleme konusunda Maliye Bakanlığına yetki verilmiştir. Bu yetki çerçevesinde teşvikin uygulanmasına ilişkin açıklamalar aşağıda yer almaktadır.

Gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanacak olan mükellefler, ilgili döneme ilişkin verecekleri muhtasar beyannamelerinde, çalıştırdıkları tüm işçilere ait ücret matrahlarını beyan ederek bunlara ilişkin vergilerin tahakkuk ettirilmesini sağlayacaktır.

Gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanılabilmek için muhtasar beyanname ile birlikte bu Tebliğin ekinde yer alan bildirimin de verilmesi gerekmektedir. Bu bildirimde teşvikin uygulanması ile ilgili işyerleri ve istihdam edilen işçilere ilişkin bilgiler ve terkin konusu olacak vergi tutarı yer almaktadır. Bu bildirim internet ortamından alınacak çıktılar veya tebliğ ekindeki bildirimin fotokopi yoluyla çoğaltılması suretiyle kullanılabilecektir.

5084 sayılı Kanun gereğince gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanacak olan mükellefler, Gelir Vergisi Stopajı Teşvikine İlişkin Bildirimde yer alan terkine konu olacak vergi tutarını verecekleri muhtasar beyannamenin Tablo-1 “Matrah ve Vergi Bildirimi” bölümünün 18 no’lu satırında (G.V.K 94/6-a’ya Göre Hesaplanacak Gelir Vergisine Mahsup Edilecek Tevkifat Tutarları) göstereceklerdir.

Bu çerçevede vergi dairesince alınan muhtasar beyannameler üzerinden gerekli tahakkuk işlemi yapılacaktır. 5084 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde terkine konu edilen tutar muhtasar beyanname üzerinde gösterilmiş olduğundan, vergi dairesince ayrıca bir terkin işlemi yapılmayacaktır. Bu uygulama yeni bir düzenleme yapılıncaya kadar devam edecektir.

Bildirim muhtasar beyannamenin verildiği vergi dairesine verilir. Bildirimin verildiği vergi dairesinin sınırları içerisinde yer almayan işyerlerindeki istihdam dolayısıyla teşvikten yararlanılmışsa, bildirimin bir örneği vergi dairesi tarafından gerekli kontrollerin yapılması açısından işyerinin bulunduğu ilgili vergi dairesine ayrıca gönderilir.

Ek istihdamın tespitinde esas alınacak olan bordrolar (1/10/2003 tarihinden önce Sosyal Sigortalar Kurumuna verilmiş en son dört aylık sigorta prim bordroları), Mart 2004 dönemine ilişkin muhtasar beyannamenin verileceği tarihe kadar bu beyannamenin verildiği vergi dairesine, birden fazla vergi dairesine muhtasar beyanname verilmesi halinde ise gelir veya kurumlar vergisi bakımından bağlı olunan vergi dairesine verilecektir.

8. Diğer Hususlar

Teşvikten yararlanan mükelleflerin sonradan yapılan tespitlerde teşvikten yararlanma şartlarına haiz olmadıklarının belirlenmesi halinde tahakkuk ettirilerek terkin edilen verginin, Vergi Usul Kanunu ile Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde gerekli müeyyideler uygulanarak tahsil edileceği tabidir.

İşverenin gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlandığı işçiler, ücretlerini vergisi kesilmiş olarak aldıklarından Gelir Vergisi Kanununun mükerrer 121 inci maddesinde düzenlenmiş olan vergi indiriminden yararlanacaklardır.

Tebliğ olunur.

(*) 06/02/2004 tarih ve 25365 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.