Sayın Yetkililer

 

Dünya nüfusunun ve beslenmenin öneminin hızla arttığı son yıllarda, stratejik tarım ürünlerinin korunması ve disipline edilmesi konuları, ülkelerin gündemlerinde öncelikli olarak yer almaya başlamıştır. Ülkemizde de son yıllarda, lisanslı depoculuk uygulamalarına hukuki zemin hazırlanmış, stratejik tarım ürünleri için takip masaları kurulmuştur. Takip masaları ile, stratejik ürünlerin rekolte, verim, tüketim, stok, fiyat, maliyet gibi unsurları yakın izlemeye alınmış, müdahale politikalarına zemin hazırlanmıştır.

 

 

 

I- TARIM ÜRÜNLERİ LİSANSLI DEPOCULUK UYGULAMASI

 

5300 sayılı yasa ile, ülkemizde yetişen depolamaya uygun olan stratejik tarım ürünlerinin kalitesini korumak, ürünlerin kalite derecelerinin yetkili sınıflandırıcılar tarafından saptanmasını sağlamak, tarım ürünlerinin depolanması için yaygın bir sistem oluşturarak ticaretini kolaylaştırmak amacıyla; tarım ürünlerinde lisanslı depoculuk uygulamasına yönelik kanuni düzenlemeler getirilmiştir.

 

 

I.1- 5300 Sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu

 

5300 sayılı Kanun ile; bir lisanslı depo işletmesinin anonim şirket olarak kurulma zorunluluğu, şirketin kuruluş izinleri ve şartları, asgari sermaye tutarı, şirket unvan standartları, kuruluş teminat tutarları, ürünlerin sigorta ettirilmesi zorunluluğu ve şartları, şirket ortağı olamayacaklar, ayrıntıları ile açıklanmıştır.

 

5300 sayılı Kanun ayrıca;  lisanslı depoculuk faaliyetinde bulunmak için Sanayi ve Ticaret Bakanlığından depoculuk lisansı alınması zorunluluğunu ve şartlarını, lisanslı depoya teslim edilen ürünler için düzenlenecek ürün senetlerinin mahiyetini, lisanslı depo işleticisinin hak ve yükümlülüklerini, borsa ile sözleşme yapma yükümlülüğünü, kayıt ve defter standartları ile depo ücret tarifesini, lisanslı depoculuk işleticilerinin tüzel kişiliği haiz Lisanslı Depoculuk Tazmin Fonu kurma zorunluluğunu, Sanayi ve Ticaret Bakanlığının lisanslı depolar üzerindeki idari tedbir ve denetimlerini, lisanslı depo işletmelerinin yasaklı faaliyetlerini ve hukuki ve cezai sorumluluklarını da ayrıntılı olarak belirlemiştir.

 

Görüldüğü gibi, bir tarım ürünleri lisanslı depo anonim şirketinin kuruluşu, işleyişi ve kamusal denetimi; tıpkı bir bankanın, sigorta şirketinin veya gayrimenkul yatırım ortaklığı şirketinin kuruluş ve işleyiş kurallarına benzemektedir.

 

 

I.2 - Kanunla İlgili Bazı Detaylar

 

I.2.1- Lisanslı Depoda Depolanacak Ürünler

 

Kanunun 3/d maddesinde depolanacak tarımsal ürünler; hububat, bakliyat, pamuk, tütün, fındık, yağlı tohumlar, bitkisel yağlar, şeker gibi standardize edilebilen temel ve işlenmiş ürünler olarak sayılmıştır.

 

 

I.2.2- Ürünlerin Teslimi ve Ürün Senetlerinin Düzenlenmesi

 

Bir tarımsal ürünün lisanslı depo işletmesine teslimi ve kabulü, bir alım satım işlemi değil, saklama (vedia) ve güvenli bir yerde koruma işlemidir. Depo işletmecisi, kendisine teslim edilen ürünlerin cins, miktar, sınıf ve kalitesinin yazılı olduğu bir ürün senedi düzenler. Bu senet, ürün senedini depo işleticisine müracaat eden mudiye (ürün senedi sahibi emanetçisine) aynı özellikler ve miktarlarda geri verilmesini garanti etmektedir.

 

Düzenlenen ürün senetleri, tarımsal ürünlerin mülkiyetini temsil etmekte olup; bunların kaybolması veya zarar görmesi halinde ürün senedi sahibinin, mülkiyetin tespiti için Türk Ticaret Kanunu’nun makbuz senedinin kaybolmasına ilişkin hükümleri çerçevesinde bir karar almak üzere mahkemeye başvurmasını gerektirmektedir.

 

Diğer taraftan, lisanslı depo işleticisi hazırlamış olduğu ürün senedini kendisine ibraz eden mudinin (emanetçinin) talebi üzerine, ürünü mudiye (ürün senedi sahibi emanetçisine) teslim etmek ve ürün senedini iptal etmekle yükümlüdür.

 

 

I.2.3- Ürün Senetlerinin Devri

 

Yukarıda da açıklandığı gibi, ürün senetlerinin, tarımsal ürünlerin lisanslı depoya teslimi sırasında düzenlenmesi, ürünlerin satışı işlemi değil, depoya saklanmak ve muhafaza edilmek üzere teslimi işlemidir. Bu anlamda ürün senetleri, teslim edilen tarımsal ürünün mülkiyetinin belgesidir.

 

Lisanslı depoya teslim edilen tarımsal ürünlerin satış işlemi ise, ürün senetlerinin devri ile gerçekleşir. Tarımsal ürünler, lisanslı depolarda istiflenmiş olarak fiziken yer almaya devam ederken, bu ürünlerin mülkiyet değişiklikleri ürün senetlerinin devirleri ile gerçekleşir. Böylece stratejik ürünler; yer değiştirmeden, ısı, ışık, nem, fire kayıplarına uğramadan, hırpalanmadan ve deforme olmadan, sonuç olarak değer kaybına uğramadan ticarete konu olabilmektedirler.

 

 

 

II-     LİSANSLI DEPOCULUK KONUSUNDA VERGİ DÜZENLEMELERİ

 

5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ile getirilen tarım ürünlerinde lisanslı depoculuk uygulamasını teşvik etmek amacıyla, vergi kanunlarımızda da bazı düzenlemeler yapılmıştır.

 

 

II.1- Gelir Vergi Kanundaki Düzenlemeler

 

Gelir Vergisi Kanununun geçici 76ncı maddesinde “ 10/2/2005 tarih ve 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu kapsamında düzenlenen ürün senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar, 31/12/2023 tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır.      

 

İstisna edilen bu kazançlar üzerinden 94’üncü madde kapsamında tevkifat yapılmaz. Münhasıran bu kazançlar için gelir vergisi mükelleflerince yıllık beyanname verilmez, bu kazançlar verilecek beyannamelere dahil edilmez. “ denilmiştir.

 

 

II.2- Katma Değer vergisi Kanundaki Düzenlemeler

 

v Katma Değer Vergisi Kanununun “verginin konusunu teşkil eden işlemler” başlıklı 1’inci maddesinin 1’inci fıkrasının 3 numaralı bendinin (d) alt bendi değiştirilerek “ 5300 sayılı Kanuna göre düzenlenen ürün senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimi”  ibaresi eklenmiştir.

 

v Katma Değer Vergisi Kanunu’nun “vergi sorumlusu” başlıklı 9’uncu maddesinin 3’üncü fıkrasında “5300 sayılı Kanuna göre düzenlenen ürün senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara teslimine ait katma değer vergisinin ödenmesinden lisanslı depo işleticisi sorumludur” denilmiştir.

 

v Katma Değer Vergisi Kanununun “vergiyi doğuran olay” başlıklı 10’uncu maddesinin (k) fıkrasında “ 5300 sayılı Kanuna göre düzenlenen ürün senetlerinin temsil ettiği ürünlerin depodan çekilmesi” denilerek, lisanslı depodan ürünün çekilme işleminde kdv nin doğacağı hüküm altına alınmıştır.

 

v Katma Değer Vergisi Kanununun “ istisna “ başlıklı 13’üncü maddesinin 1’inci fıkrasının (ğ) bendinde,  “5300 sayılı Kanuna göre düzenlenen ürün senetlerinin, ürün ihtisas borsaları ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığından ürün senedi alım satımı konusunda izin alan ticaret borsaları aracılığıyla ilk teslimi. “ denilmek suretiyle, ürünün depoya ilk teslimi vergi dışı bırakılmıştır.

 

KDV Kanunun yukarıdaki düzenlemesinden, tarımsal ürünlerin lisanslı depoya ilk tesliminin, ürün ihtisas borsaları veya yetkilendirilmiş ticaret borsaları aracılığı ile gerçekleştirilmesi gerekliliği anlaşılmaktadır.

 

v Katma Değer Vergisi Kanununun “sosyal ve askeri amaçlı istisnalarla diğer istisnalar” başlıklı 17’nci maddesinin 4’üncü fıkrasına (t) bendi eklenerek, “5300 sayılı Kanun kapsamında düzenlenen ürün senetlerinin 1’inci maddenin birinci fıkrasının 3 numaralı bendinin (d) alt bendi ile, 13’üncü maddenin birinci fıkrasının (ğ) bendinde belirtilen işlemler hariç olmak üzere, ürün ihtisas borsaları ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığından ürün senedi alım satımı konusunda izin alan ticaret borsaları aracılığı ile teslimleri. ( Bu kapsamda vergiden istisna edilen işlemler bakımından 30’uncu maddenin birinci fıkrasının (a) bendi hükmü uygulanmaz.” düzenlemesi ilave edilmiştir.

 

v Katma Değer Vergisi Kanununun “özel matrah şekilleri” başlıklı 23’üncü maddesinin (d) fıkrası değiştirilerek  “……. 5300 sayılı Kanun kapsamında düzenlenen ürün senetlerinin, senedin temsil ettiği ürünü depodan çekecek olanlara tesliminde, senedin en son işlem gördüğü borsada oluşan değer.” hükmü ilave edilmiş, böylece ürünün depodan çekilişindeki kdv matrahı belirlenmiştir.

 

 

II.3- Damga Vergisi Kanunundaki Düzenlemeler

 

Damga Vergisi Kanununa bağlı, istisna edilen kağıtlara ilişkin 2 sayılı tablonun IV’üncü bölümünün 40’ıncı kısmında “5300 sayılı Kanun çerçevesinde, mudi ve lisanslı depo işletmesi arasında düzenlenen mukavelenameler ve ürün senedi” denilmiştir.

 

 

 

III-    5300 SAYILI KANUN VE VERGİ KANUNLARINDAKİ DÜZENLEMELERİN BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLMESİ

 

III.1- Tarımsal Ürünün Lisanslı Depoya Teslimi

 

Tarımsal ürünün lisanslı depoya teslimi bir alım satım işlemi değil, ürünün saklanmak üzere depoya teslimi işlemidir.(5300 sayılı Kanun md.15) Bu işlemin ticari bir işlem olmaması nedeniyle gelir, kurumlar ve kdv kanunu uygulamalarından istisnadır. (KDV Kanunu md. 13/1-ğ) Diğer taraftan, mudi ve lisanlı depo işletmesi arasında düzenlenen mukavelenameler ve ürün senetleri damga vergisinden de istisnadır. (D.V.K. 2 sayılı tablo)

 

Bu teslim işleminin ürün ihtisas borsaları veya yetkilendirilmiş ticaret borsaları aracılığı ile gerçekleştirilmesi zorunludur. (KDV Kanunu md. 13/1-ğ)

 

 

III.2- Ürün Senetlerinin Düzenlenmesi

 

Depo işleticileri, kendilerine teslim edilen ürünler için ürün senetleri düzenleyeceklerdir. Ürün senetleri, teslim edilen tarımsal ürünlerin mülkiyet belgeleridir. Depodaki tarımsal ürünlerin satış işlemi, ürün senetlerinin devri ile gerçekleşir. ( 5300 sayılı Kanun md 3/ı )

 

 

III.3- Ürün Senetlerinin Devri

 

Tarımsal ürününün mülkiyetini temsil eden ürün senetlerinin devir işlemleri, gelir/ kurumlar (GVK md. geçici 76 ) ve katma değer vergisinden istisnadır. (KDV Kanunu md. 17/4-t) Diğer taraftan gelir ve kurumlar vergilerinden istisna edilen bu kazançlar üzerinden Gelir Vergisi Kanunu 94'üncü madde kapsamında tevkifat yapılmayacaktır. (GVK md. geçici 76)

 

Katma değer vergisinden istisna edilen bu işlemler nedeniyle, ürünler için daha önce indirim konusu yapılmış olan kdv’lerin indirim konusu yapılmaktan çıkarılması gerekliliğine ilişkin KDV Kanununun 30’uncu madde hükmü, bu işlemlerde uygulanmayacaktır.(KDV Kanunu md.17/4-t)

 

Ürün senetleri devir işlemlerinin ürün ihtisas borsaları veya yetkilendirilmiş ticaret borsaları aracılığı ile gerçekleştirilmesi gerekmektedir. (KDV Kanunu 17/4-t)

 

Müşavirliğimize göre, ürün senetlerinin devri yoluyla gerçekleştirilen tarımsal ürünlerin alım satım uygulamalarında; satışı yapanlar mükellef ise, fatura düzenlemek durumundadırlar. Mükellef olmayanlardan yapılan alışlar ise, gider pusulası ile belgelendirilmek durumundadır. Düzenlenen faturalarda katma değer vergisinin gösterilmesi halinde, tahsil edilmeyeceğine dair şerh düşülmelidir. Mükelleflerin ürün senetlerinin devri yoluyla elde ettiği kazançlar, gelir ve kurumlar vergisi matrahı ile ilişkilendirilmeyecek, matrah dışı bırakılacaktır. (GVK md. geçici 76)

 

 

III.4- Ürünlerin Depodan Çekilmesi

 

Tarımsal ürünlerin, ürün senedini elinde bulunduran mükellefler tarafından lisanslı depolardan çekilmesi uygulamaları, Katma Değer Vergisi Kanunu’nun konusuna girmekte (KDV Kanunu md 1/3-d) ve katma değer vergisi alacağı doğmaktadır. (KDV Kanunu md 10/k)

 

Ürünlerin depodan çekilmesi işleminde katma değer vergisinin matrahı, ürün senedinin en son işlem gördüğü borsada oluşan değer olarak belirlenecektir. (KDV Kanunu md. 23/d)

 

Lisanslı depo işleticisi, vergi sorumlusu sıfatıyla tarımsal ürünü lisanslı depodan çeken mükelleften katma değer vergisini tahsil ederek, hazineye intikal ettirecek ve ürün senedini iptal edecektir. (KDV Kanunu md 9/3)

 

 

III.5- Ürünlerin Lisanslı Depo Dışındaki İşlemleri

 

Tarımsal ürünlerin lisanslı depodan çekilmesinden sonraki her türlü ticari ve sınai işlemlerinde elde edilen kazançlar gelir ve kurumlar vergisine tabi olmakta ve her işlem Katma Değer Vergisi Kanunun konusuna girmektedir.

 

 

Saygılarımızla

Gaziantep, 11.11.2020