I- Kullanım Süresi Geçen veya Kullanılamayacak Hale Gelen Mallar

İlaçlar ve gıda maddeleri gibi bazı mallar belli bir sürenin sonunda insan sağlığına zarar verecek derecede bozulmakta ve kullanılamayacak hale gelmektedir. Yine aynı şekilde bazı mallar da çürüme, paslanma gibi değişik nedenlerle kullanılamayacak hale gelebilmektedir.

İşte bu malların ticari hayattan yani işletmenin stoklarından çıkarılması gerekir ki bu uygulama da takdir komisyonları kanalıyla gerçekleştirilmektedir. Takdir komisyonlarının kararı sonucunda imha edilecek yani yok edilecek malların değerleri karara bağlanır ve işletmeler stoklarında yer alan bu malları kayıtlarından çıkarırlar.

 

II- Değeri Düşen Mallar

Ticari hayatta karşılaşılan ve takdir komisyonlarınca değeri tespit edilen bir başka konu ise değer düşüklüğüdür.

Çürüme, paslanma, teknolojik gelişme gibi çeşitli nedenlerle değer kaybına uğrayan mallar halen kullanılabilecek durumda ise bunlar imha edilecek mallar olarak değerlendirilmemektedir. Takdir komisyonları değer kaybına uğrayan malların yeni değerlerini tespit ederek, maldaki değer düşüklüğü tutarını belirlemekte, işletmeler de stoklarındaki değer düşüklüğünü takdir komisyon kararına dayanarak kayıtlarına intikal ettirmektedir.   

 

III- Zayi Olan Mallar

Zayi olma, kelime anlamıyla ziya uğrama, yok olma, ortadan kaybolma olarak tanımlanabilir.

Zayi kavramı konusunda vergi hukukunda herhangi bir tanımlama yapılmamış olup, literatürde değişik görüş ve düşünceler vardır. En yaygın düşünceye göre “zayi olan mal, sahibinin iradesi dışında elden çıkmalı ve fiziken mevcut olmamalıdır.” Bu düşüncede malın sıfır değerli hale gelmesi zayi tanımlaması dışında tutulmuş, malın fiziki olarak yok olması şartı benimsenmiştir.   

Bu görüşü savunanlara göre çalınan mallar zayi tanımına girerken, imha edilen mallar zayi kavramına girmemektedir.

Oysa Müşavirliğimiz, kullanım süresi geçen veya kullanılamayacak hale gelen malların da zayi olan mal tanımına girdiği düşüncesindedir. Şöyle ki; miadı dolan bir gıda maddesinin hiçbir şekilde kullanımı mümkün olamayacağından, bu malın imhası aşamasında zayi sıfatı oluşmaktadır. Hiçbir gıda maddesi kullanım süresinin geçmesi amaçlanarak üretilmez. Kullanım süresinin dolması irade dışı gerçekleşmektedir. Miadı dolan malların imhası da fiziken yok olma sonucunu oluşturmaktadır.

Aynı şekilde bir malın değişik nedenlerle kullanılamayacak hale gelmesi de irade dışı gerçekleşmektedir ve kullanılamaz durumda olan bir mal da ekonomik olarak yok olmuştur.

 

IV- Zayi Olan ve Değeri Düşen Mallarda Yüklenilen KDV'nin Durumu

Değeri düşen mallara ilişkin olarak 3065 sayılı Kanunda herhangi bir düzenleme yer almamaktadır.

Oysa KDV Kanunu'nun 30/c maddesinde zayi olan mallara ilişkin katma değer vergisinin indirilemeyeceğine hükmedilmiştir. Ancak deprem, sel ve Maliye Bakanlığı'nın yangın sebebiyle mücbir sebep ilan ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olan mallar için yüklenilen kdv indirim konusu yapılabilecektir.

KDV Kanunu'nun 30/c maddesi zayi olan malların satışa, dolayısıyla yaratılan bir değere konu olmaması nedeniyle bu mallara ilişkin yüklenilen verginin de indirim konusu yapılamayacağını düzenlemektedir. Nitekim 1 sayılı KDV Kanunu Genel Tebliğinin VIII-B/3 bölümünde; alış vesikalarında gösterilen verginin indiriminin, bu malların satışı sırasında mala eklenen değerin vergilendirileceği düşüncesine dayandığı belirtilerek, zayi olan mallar için yaratılan bir değer olmayacağından, bu malların alış vesikalarında gösterilen katma değer vergisinin de indirim konusu yapılamayacağına yer verilmiştir.  

Dolayısıyla burada “zayi mal” kavramı önem taşımaktadır. Maliye İdaresi ve Mali Yargı uzun bir süre kullanım süresi geçen malların katma değer vergilerinin indirim konusu yapılabileceği ve konunun KDV Kanunu'nun 30/c maddesi kapsamında bulunmadığı yolunda görüş ve kararlar vermiştir.

Oysa Müşavirliğimize göre, nakliye sırasında aracın devrilmesi sonucu araçta bulunan malların ekonomik değerinin sıfıra inmesi ile kullanım süresi geçen malların "zayi mal" olma durumu arasında hiçbir fark bulunmamaktadır. Her iki durumda da bu malların satışa konu edilmesi mümkün olamayacağından, KDV Kanununun 30/c maddesi gereğince bu malların alış vesikalarında gösterilen katma değer vergisinin indirim konusu yapılmaktan çıkarılması gerekmektedir. 

 

V- 113 Nolu KDV Genel Tebliğindeki Düzenlemeler   

05.12.2009 tarihinde yayımlanan 113 nolu KDV Genel Tebliğinde Maliye İdaresi konuyla ilgili olarak ilk kez Tebliğ kuvvetinde bir düzenleme yapmış ve daha önce verdiği görüşlerin aksine kullanım süresi geçen veya kullanılamayacak hale gelen malları da zayi mal olarak nitelendirmiş ve bu mallara ait yüklenilen ve daha önce indirim konusu yapılan KDV'nin, KDV beyannamesinin "ilave edilecek KDV" satırına dahil edilmek suretiyle indirim hesaplarından çıkarılması gerektiğini belirtmiştir.

 

VI- Fireler ve KDV Durumu

113 nolu KDV Genel Tebliğinden sonra bazı yorumcular ve uygulayıcıların (vergi inceleme elemanlarının) oluşan firelere isabet eden katma değer vergisinin de Tebliğdeki düzenlemeler gereğince indirim konusu yapılmaktan çıkarılması konusunda tereddütler yaşanacağı düşüncesinde oldukları görülmektedir.

Müşavirliğimiz, mal satış değerinin içinde fire paylarının da bulunması ve katma değer vergisinin mala eklenen değerin vergisi olduğundan hareketle bu değerlendirmelere katılmamaktadır.

 

VII- Zayi Olan Mallarda Muhasebe Kaydı

Kullanım süresi geçen ve imalatçı firma tarafından imha edilen 10.000 TL bedelli gıda maddesi için yüklenilen katma değer vergisi 500 TL'dir.                                     

----------------------------- /-----------------------------------

152- Mamuller                          10.000

191- İndirilecek Kdv                       800

                               120- Satıcılar        10.800

Malın iade alınması

-----------------------------/-----------------------------------                                   

157- Diğer Stoklar                     10.000

      001- İmha Edilecek Mamuller

                               152- Mamuller        10.000

Malın “imha edilecek mallar” Hesabına alınması

-----------------------------/-----------------------------------                                   

689- Olağandışı Gider ve Zar.    10.500

                               157- Diğer Stoklar     10.000

                               391- Hesaplanan Kdv     500

                                   (Yüklenilen kdv)

İmha işleminin kayıtlara alınması

-----------------------------/-----------------------------------                                   

                                

Görüldüğü gibi, imha edilen mallar işletmenin stok kayıtlarından çıkarılmakta ve yüklenilen kdv hesaplanan kdv’ye ilave edilmektedir.

 

VIII- Değeri Düşen Mallarda Muhasebe Kaydı

İşletme stoklarında yer alan 10.000 TL tutarındaki mal çürümüş ve Taktir Komisyonu bu malda 6.000 TL değer düşüklüğü tespit etmiştir.

-----------------------------/-----------------------------------                                                                       

157- Diğer Stoklar               10.000

                  152- Mamuller                 10.000

-----------------------------/-----------------------------------                                                                      

654- Karşılık Giderleri             6.000

                  158- Stok Değer Düş. Karş.  6.000

-----------------------------/-----------------------------------                                   

Görüldüğü gibi değeri düşen mallar, işletme stok kayıtlarından çıkarılmamakta ve kdv yönünden herhangi bir kayda tabi tutulmamaktadır.

 

IX- KDV Kanunu’nun 30/c Maddesiyle İlgili Değerlendirmemiz

Müşavirliğimiz KDV Kanunu’nun 30/c maddesindeki zayi olan mallara ait katma değer vergisinin indirim konusu yapılamamasına ilişkin düzenlemenin adil ve hukuki olmadığı düşüncesindedir.

Ticari hayatta çalınma, dökülme, kullanılamayacak hale gelme, kullanım süresinin geçmesi gibi durumlarla sıkça karşılaşılmaktadır. Bu tür durumların gelir ve kurumlar vergisi açısından değerlendirilmesinde sigortalanabilir konumda olan çalınma, dökülme ve benzerlerinin gider kayıtlarına alınamaması, kullanım süresi geçen malların ise gider kayıtlarına alınması ne denli adil ise; konunun kdv yönünden indirim konusu yapılamaması o denli adil değildir.

Diğer taraftan %90 değer düşüklüğünde kdv yönünden hiçbir vergisel sonuç doğmaz iken, %10 daha değer düşüklüğü sonrası yüklenilen kdv’nin ilave edilmesinin haklılığı her zaman tartışılır.

 

Bilgilerinize sunulur.

 

Saygılarımızla

Gaziantep, 16.01.2010